Den unge artellerioffiseren som festa Hallingskarvet til kartet
Harald Nicolai Storm Wergeland målte i 1843 barometerhøgdene frå Jonsrud i Lommedalen i Bærum, gjennom Hallingdal og opp til toppen av Hallingskarvet. Det var Wergeland som for første gong fekk namnet Hallingskarvet festa til eit kart. Den 27. juni reiste han frå Gol gjennom Hemsedal til Nystuen på Filefjell.
Han kom dit 3. juli. Staden blei målt til 3 171 fot = 993 moh. Vegen gjekk den gongen vidare for Wergeland – inn i Jotunheimen (Jotunfjella). Wergeland blei nesten ferdig med å kartleggje Jotunheimen – «Christians Amt» – i 1843. Året etter blei det utført kontrollmålingar i Jotunheimen, der arbeidet hadde vore i gang sidan 1840. I 1844 blei det gjort målingar i Buskerud Amt, på grensa til Christians Amt og Jotunheimen.
Kunngjeringa til Arméen
I ei armébefaling frå 17. mai 1845 heitte det i «Kunngjeringar til Arméen» at premierløytnant H. N. S. Wergeland frå «Den Kongelege Norske Artilleribrigaden» hadde fått løyve – etter førespurnad frå Direksjonen for Den Norske Geografiske Oppmåling, med tilvising til opplysande omstende og Artilleribrigadens tilråding – til å bli friteken frå militærteneste sommaren det året, for å arbeide som trigonometrisk operatør i Buskerud Amt.
Wergeland blei dermed friteken frå tenesta med bombefabrikasjon i Horten sommaren 1845, for å arbeide der Direksjonen for Oppmålinga ønskte. Skrivet var sendt frå Armédepartementet til Horten.
Biletet over: Wergeland var den første som brukte Ustetind som trigonometrisk punkt i 1845. Hallingskarvet mot nord. Foto: Bjørn Furuseth.
Reisa for Wergeland gjekk gjennom Hallingdal til Ål prestegjeld og Hol anneks, og vidare til garden Skøro i Sudndalen. Kartet han skulle arbeide med, skulle dekkje størstedelen av Ål prestegjeld, med Hallingdal og Ringerike i Buskerud, ein stor del av Lærdal prestegjeld – Ytre og Indre Sogn fogderi, Nordre Bergenhus amt – og ein mindre del av Vang prestegjeld, Valdres, Land og Hadeland fogderi – Christians amt.
Denne sommaren vart det eine barometeret plassert i Nes prestegard i Hallingdal. Linja skulle gå vestover, til bygdene Votndalen, Leveld, Vats og Noss, vidare til Skarsgard, der det går kløvveg under Reinefjellet og Djupsvatnet, og vidare nordover gjennom Hallingskeidet til Lærdal. Andre målestrekningar gjekk frå Ål prestegard via ridevegen gjennom Kvinnegardslia til garden Myking. Derifrå om Mjåvasstølen, Mjåvatn, kryssa Votna i Votndalen, og følgde elveløpet Votna (Storåni) forbi Røungen og vestover mot vassdraga – Tvistvatn, og vidare mot fylkesgrensa (amtsgrensa i 1845).
Austover tok ruta av frå Ål prestegard, vidare opp mot Dyna, og følgde elva Kula til Presttjern, forbi Gamle Nyset seter, Svanset seter, Kroktjern, Øyestøl, Buhovd og Dyna. Nedanfor låg Steinstølen, Brisketjern, Skarven og Olfiskenvatnet – derifrå over Stor-Lyser’n, aust for Skarvnatten, vest om Tusenvatn og ned til Tunhovd, eller aust for Krafsenvatnet, vidare til det som seinare vart kalla Buvassbrenna, og deretter kløv-/rideveg til Tunhovd i Numedal.
20–25 år seinare brukte Wergeland dei same områda til jakt og fiske i stor stil. Buvassbrenna vart jakt- og fiskestaden hans, som han utvikla vidare. Då var han blitt den første leiaren av Norges Jeger- og Fiskerforbund.
Wergeland følgde òg køyrevegen frå Kvisla i Hol opp til Tufte i Ustedalen – same vegen som i dag går vidare mot Hardangervidda – over frå Ustedalen og inn på vidda, eller sørover mot Skurdalen, Dagali og ned til Uvdal, annekset til Rollag prestegjeld, og derifrå dei gamle ferdavegane inn på vidda – slepene – og hovudløypa – Nordmannsslepa.
Kartarbeidet i 1845 inkluderte òg Tunhovd og Nes Nordmarks sameige. Arbeidet omfatta då Øvre Hallingdal og høgdepartia, og dei mange setergrendene i Nes som låg i «Nordmarka» – Tunhovd, Uvdal – begge høyrde til Numedal og den nordaustlege delen av Hardangervidda.
Harald Nicolai Storm Wergelands arbeid i Buskeruds amt omfatta 222 geografiske kvadratmil. Dermed var målingane i Buskerud amt gjennomførte. I innberetningane til Forsvarsdepartementet, 3. armékorps, vert det nemnt frå Direksjonen for Norges geografiske oppmåling at alle målingar i 1845 vart fullførte.
Ein banebrytar
Kva metodar nytta Harald Nicolai Storm Wergeland i Jotunheimen og Hallingdal? Han var blitt friteken frå Landmilitæretaten og Artilleriet, som han høyrde til, for å arbeide under Direksjonen for Den geografiske oppmåling. Oppgåva var å kartleggje Jotunfjella og andre «ukjende strøk», som det heitte – «inntil vidare».
Han måtte sjølv avgjere korleis arbeidet skulle gå føre seg, og kor mykje skriftleg dokumentasjon han ville ta med. I kommentarane Wergeland skreiv til sitt eige kartarbeid, var han den første som gav Hansteen og Vibe i Direksjonen dei faglege vurderingane dei etterspurde i eit seinare direktiv frå 1849 – «Instruks for detaljoppmålarane 1849».
Heile artikkelen finn du i Under Hallingskarvet 2017.
Rolf Rasch-Engh
